Kishkindha kaanda- Iravayi aarava roju

Alaage Sugreevudu Taara, Rumalatho haayigaa, santoshamgaa kaalam gadapasaagaadu.

Baala Indragoptaa antara chitritena vibhati bhoomihi nava saadvalena

Gaatraa anuvrukteyna suka prabhena naaree iva laakshaa ukshita kambalena

Aa varshaakaalaanni chusi Raamudannaadu "Ee varshaakaalamlo varshaalu viseshamgaa padatam valana bhoomi meeda gaddi baagaa perigindi. Anduvalana bhoomi anthaa aakupacchagaa undi. Aa aakupaccha bhoomi meeda yerrati Indragopa purugulu akkadakkada tirugutunnaayi. Bhoodevi yerrati chukkalu kaligina aakupaccha cheera kattukundaa annattugaa undi aa drusyam. Nadulanni neellatho pravahistunnaayi. Meghaalu kurustunnaayi. Yenugulu pedda sabdaalu chestunnaayi. Vanaala madhya bhaagaalu prakaasistunnaayi. Bhaaryalu pakkana lenivaaru dhaanyam chestunnaaru. Varsham padutunte nemallu naatyam chestunnaayi. Vaanaramulanni chaalaa santoshamgaa unnaayi. Aakaasamlo velutunna mabbulu yuddhaaniki velutunna radhaalalaa unnaayi. Merupulu aa radhaaniki kattina pataakaalalaa unnaayi. Aa mabbulu vastunte, gaaliki dummu regipotundi. Ivanni chustunte naakemi gnaapakam vastundo telusaa Lakshmanaa. Yeppudeppudu Raavanaasurudi meeda yuddham cheddaamaa ani pongipotunna vaanaraala sakti jnaapakam vastundi.

Maarga anugaha saila vana anusaare samprasthitho megha ravam nisamya


Yuddha abhikaamaha pratinaada sankee mattho gajendraha pratisamnivruttaha

Oka pedda madagajam aa varshamlo tadustu haayigaa padukuni undi. Intalo pidugu padinattu oka megham pedda sabdam chesindi. Aa sabdam vinna Yenugu, Ahaa, inkoka madagajam kuda yekkado arustundi. Daani madam anichestaanu, anukuni, tana tondaanni paiketti peddagaa Heenaristu aa sabdam vinapadda vaipuki bayaluderindi. Konta dooram vellaaka malli aa megham sabdam chesindi. "Oho, Meghamaa urumutundi, maroka madagajam kaadanamaata" ani tana tondaanni dimpesi mellagaa venakki naduchukuntu vacchi, taanu mundu padukunna chotane padukundi. Rangurangula kappalu, thokalunna kappalu, podugu kappalu alaa rakarakaala kappalu ippatidaakaa yekkadunnaayo teleedu. Kaani yeppudaite megham nunchi padina varshadhaaralu ee kappalani kottaayo, aa kappalanni bekabeka ane okerakamaina sabdam chesaayi. Aa varshaalu pade kaalam lone saamavedaanni nerchukunevaariki paatham praarambhistaaru.

Nidraa sanaihi kesavam abhyupaiti dhrutam nadee saagaram abhyupaiti


Hrushthaa balaakaa ghanam abhyupaiti kaantaa sa kaamaa priyam abhyupaiti

Nidra mellamellagaa kadili Kesavudini cherukuntundi. Nadi vegamgaa pravahistu saagaraaniki vellipotundi. Aakaasamlo kongalu baarulu baarulugaa vellipotunnaayi. Pativrata ayina kaanta ee rutuvu prabhaavam cheta mellamellagaa bharta kougitiloki cheripotundi. Ee varshaakaalam intha goppadayyaa Lakshmanaa. Sugreevudu chaalaa kastaalu paddaadu. Andukani nenu visraanti teesukomani cheppaanu. Naaku Sugreevudi meeda viswaasam undi. Ee varshaakaalam vellipoyinaa kaarteeka maasam vastundi. Appudu varsham kuravadu. Appudu Sugreevudu manaki tappakundaa upakaaram chestaadu" ani Raamudu annaadu.

Alaa varshaakaalam poortayipoyindi. Kaarteeka maasam modalayyindi. Appudu Hanumantudu Sugreevudi daggariki velli "Sugreevaa! Nuvvu Raamudi anugraham cheta raajyaanni pondaavu. Ippudu nuvvu mitrudiki pratyupakaaram cheyyaali. Naalugu vishyaalalo raaju yeppudu kudaa apramattudu ayyi undaali. Tana kosaagaaramlo yeppudu nindugaa undaali. Taginantha sainyam undaali. Mitrulayandu paraakugaa undakudadu.

Prabhutwaanni nadipinchatamlo saktiyuktamgaa undaali. Ee naalugu vishayaalalo raaju chaalaa jaagrattagaa undaali. Varshaakaalam gadichipoyindi. Ippudu nuvvu Raamudi daggariki vellaali. Kaani nuvvu vellaledu. Nuvvu vellaledu kanuka Raamudu neeku gnaapakam cheyyaali. Raamudu gnaapakam cheste verokalaagaa untundi. Alaa gnaapakam cheyyakapovatam Raamuni oudaaryam. Ponile ani Raamudu oorimi vahinchi unnaadu. Aa oorimi daatipokamunde nee anthata nuvvu velli Raama darsanam cheyyatam manchidi.

Nuvvu Vaanaraalani dasadisalaa velli Sitammani anveshinchamani aadesinchu. Ee maata nuvvu munde chepte nee maryaada nilabadutundi. Raamudu vacchi naa kaaryam yenduku cheyyaledu ani adigite, aanaadu nuvvu ee maata cheppinaa nee maryaada nilabadadu. Nuvvu aa paristhiti tecchukovaddu. Raamudu neeku rendu upakaaramulu chesaadu. Neeku balamaina satruvaina Vaalini samharinchaadu. Ade samayamlo neeku raajyam icchaadu. Meeru agnisaakshigaa sneham chesukunnappudu aayana neetho "Nenu neeku upakaaram chestaanu. Nuvvu Sitani anveshinchi pettu" annaadu. Aayana neeku chesinantha upakaaram yadaardhamunaku nee nunchi aayana aasinchaledu. Anni dikkulaki vellagaligina balavantulaina vaanaramulu nee daggara unnaaru. Vaallu vellataaniki utsaahamtho unnaaru. Kaani nee aagnya ledu kanuka vaaru vellaledu. Nuvvu kaamamunandu atisayinchina preetitho unnaavu kanuka vaariki nee aagnya ledu. Raamude dhukkhapadi kodandaanni pattukunte, ika aayanani nigrahinchagalige vaaru yevvaru leru. Appudu neeke kaadu, lokaaniki kudaa pramaadame" annaadu.

Hanumantudi maatalani ardham chesukunna Sugreevudu ventane Neeludini pilichi, "Nuvvu ventane velli ee pruthvi mandalam lo yekkadekkada vaanaraalu unnaa, laangulamulu unnaa, bhallukamulu unnaa, annitini kudaa Sugreeva aagnya ani ventane cheramani cheppu. Ivanni kudaa 15 rojula lopala ikkadiki raavaali. 15 rojula taruvaata ye vaanaramu ikkadiki cherutundo, aa vaanaramu kuttuka kattirinchabadutundi. Idi Sugreeva aagnyagaa prakatinchu" annaadu.

Sugreevudu cheppina vidhamgaa andariki prakatinchaaru. Sugreevudu malli antahpuramloki vellipoyaadu.

Kaarteekamaasam vacchinaa Sugreevudi nundi okkamaata kudaa raakapoatam cheta Raamudu Lakshmanudini pilichi, "Paraspara vairam unna raajulandaru kudaa okarini okaru dhunumaadukovataaniki sainyamtho yuddhaaniki vellipoyaaru. Aakaasam anthaa nirmalamgaa ayipoyindi. Neeti pravaahamulanni parisuddhamayyaayi. Nela meeda unde burada inkipoyindi. Chandrudu viseshamaina vennela kuripistunnaadu. Saratrutuvu vacchesindi. Kaani Sugreevudiki maatram ee kaalam vacchinattu ledu. Ye prayatnaanni Sugreevudu ee kaalam vacchina taruvaata cheyyaalo aa prayatnaanni chesinavaadigaa kanapadatam ledu. Lakshmanaa! Sugreevudu yenduku upakaaram cheyyatamledo, ee guha daggariki yenduku raavatam ledo, naatho yenduku maatlaadatam ledo telusaa.

Priyaa viheene dukkha aarte hruta raajye vivaasite


Krupaam na kurute raajaa Sugreevo mayi lakshmana

Naaku priyamaina bhaaryani raakshasudu yettukupoyaadu. Apaaramaina dukkham tho unnaanu. Unna raajyamaa poyindi. Atuvanti deenudani kadaa. Ivaala naa daggara yemundi Lakshmanaa. Guhalo padukuni unnaanu kadaa. Andukani Sugreevudiki naameeda krupaledayyaa. Naannu rakshistaanu ani Sugreevudu annaadu. Ivaala aayana aa sangati marchipoyaadu. Nenu ippudu anaadhani. Raavanudu emo nannu avamaaninchaadu. Deenudani, intiki chaalaa dooramgaa unnaanu. Nenu naa bhaaryani pondaleni sthiti lo undi Sugreevudini saranaagati chesaanu. Ayinaa Sugreevudu naaku upakaaram cheyyatam ledu.

Ee kaaranaala valle Sugreevudu nannu intha chinna chupu chustunnaadu. Naaku yemi cheyyaalo telusu. Aa Sugreevudu chesukunna odambadika marchipoyaadu. Sitani yelaagainaa anveshistaa ani pratignya chesaadu. Kaani ippudu tana bhaaryalatho kaama sukhaanni anubhavistunnaadu.

Ardhinaa upapannaanaam poorvam cha api upakaarinaam


Aasaam samsrutya yo haanti sa loke purushaadhamaha

Yevadaite chesina upakaaraanni marichipoyi tirigi pratyupakaaram cheyyado, vaadu purushaadhamudu ani oka saastram chebutundi. Okamaata notiventa vaste aa maataki yevadu kattubadataado, vaadini purushottamudu antaaru. Tama panulu poorti chesukuni, tana mitrulaki akkaraku raakundaa jeevitaanni gadupukuntunna vaadi yokka sareeram padipoyina taruvaata kukkalu kudaa vaadi sareeraanni tinataaniki istapadavu. Ivaala Sugreevudu atuvanti krutaghnataa bhaavam tho pravartistunnaadu. Nenu malli kodandaanni pattukuni vese baanamula merupulani chudaalani, naa vintinaari dhwanini vinaalani Sugreevudu anukuntunnattu unnaadu. Raamudiki kopam vacchi, yuddha bhoomilo nilabadinanaadu, Raamudi swaroopam yelaa untundo Sugreevudu marchipoyinattu unnaadu. Andukani Lakshmanaa! Nuvvu okkasaari Kishkindha ki velli "Maa annagaaru kopam vacchi kodandaanni pattukuni baanamulani vidichipedtunnappudu aayana roopam chudaali anukuntunnavaa Sugreevaaa" ani adugu.

Na sa sankuchitaha pandhaa yena vaali hatho gataha

samaye tishtaa sugreeva maa Vaali padham anyagaaha

Alaage nenu cheppaanani ee maata kudaa cheppu. "Vaali ye daarilo vellaado aa daari inkaa museyyaledani cheppu. Chesukunna oppandaaniki kattubadi undamani cheppu. Lekapote nee anna vellina daarilo ninnu pampataaniki maa annayya siddhapadutunnaadu" ani cheppu. Aanaadu dharmamu tappina Vaalini okkadine oke baanam tho champaanu. Eenaadu Sugreevudu dharmam tappinanduku oke baanamtho saparivaaramgaa andarini pampinchestaanu ani cheppu" ani Raamudu annaadu.

Appudu Lakshmanudu annaadu "Yendukannayyaa anni maatalu. Vaadu raajyam paripaalinchataaniki ananrhudu. Nee valla upakaaram cheyinchukuni raajyam pondaadu. Ippude velli Sugreevudini champestaanu. Annayya! Inka nenu naa kopaanni aapukolenu. Needaakaa yenduku, nene Sugreevudini champestaanu. Sugreevudini champesi Angadhudiki pattaabhishekham chestaanu. Aa Angadhudu ventane sainyaanni pampinchi Sitamma ni anveshistaadu. Sugreevudi tappidam taluchukuntunte, nee baadha taluchukuntunte naaku inkaa inkaa kopam vacchestundi. Andukani nenu ippude bayaluderipotaanu" annaadu.

Okavela Lakshanudu nijamgaane Sugreevudini champestaademo ani Raamudu saantinchi, Lakshmanuditho, "Lakshmana! Manam intakamundu Sugreevuditho chesukunna sneham gnaapakam pettuko. Aa snehaanni gnaapakam pettukuni, Sugreevudu yekkada daari tappaado aa tappina daari nunchi manchi daariloki mallinchu. Anthe kaani, champestaa ani amangalakaramaina maatalu maatlaadaku Lakshmanaa" ani annaadu.

Raamudu anni maatalu cheppinaa Lakshmanudi manasulo kopam taggaledu. Ivaala maa annayyaki Sugreevudu intha kopam teppinchaadu anukuni, aagraham tho Kishkindha nagaram vaipu addadaari gundaa bayaluderaadu. Lakshmanudu veltunna daarilo oka chettu komma daariki addamgaa undi. "Nenu veltunna daariki addam vastaavaa" ani aa chettuni pekalinchi avatala paaresaadu. Alaa aayana daarilo adduvacchina vrukshaalani, raallani pekalistu, mukkalu chestu munduki vellaadu. Alaa aayana Kishkindha nagaraaniki cherukunnaadu. Alaa vegamgaa vastunna Lakshmanudini chusi kontamandi Vaanaramulu chellachedurai paaripoyaaru. Lakshmanudu yuddhaaniki vastunnaadu ani talachi konthamandi mahaanaadam chesaaru. Aa samayaaniki Sugreevudu antahpuramlo Taaratho, Rumatho, vaanara kaanthalatho viseshamaina madhupaanam chesi, haaramulanni chediripoyi, kaamabhogamunandu ramistu unnaadu.

Appudu Lakshmanudu akkade bayata unna Angadhuditho "Nuvvu lopaliki velli, mee panatandri ayina Sugreevuditho oka maata cheppu. Raamudu sokam tho unnaadu. Raamudi maatalu cheppatam kosam aayana tammudu Lakshmanudu vacchi dwaaram vadda yeduru chustunnaadu. Aayana neetho maatlaadaali anukuntunnaadu. Ee maatalu lopaliki velli mee pinatandri tho cheppi, aayana yemantaado naaku vacchi cheppu" annaadu. Appudu Angadhuditho paatu Plakshudu, Prabhaavudu ane iddaru mantrulu kudaa vellaaru. Angadhudu lopaliki velli Sugreevudiki, Taaraki, Rumaki paadaabhivandanam chesi, Lakshmanudu cheppina maatalani Sugreevudiki cheppaadu. Baagaa mattulo undatam valana Angadhudu cheppina maatalu Sugreevudi manasuloki vellaledu.

Kaani appatike Lakshmanudini chusi bhayabhraantulaki guraina migilina vanaramulu oka pedda naadam chesaayi. Aa naadaaniki Sugreevudu ulikki padi akkade unna mantrulani pilichi "Aa vaanaraalu yenduku alaa arustunnaayi" ani adigaadu. Appudu vaallu kudaa Lakshmanudu cheppina maatalani cheppaaru. Aa maatalu vinna Sugreevudu "Nenu Raamuni patla yetuvanti apachaaraalu cheyyaledu. Bahusa Raamuditho sneham chedagottataaniki, nenante gittanivallu RaamaLakshmanulaki chaadeelu cheppi untaaru. Naa gurinchi evaro alaa chebite Raama lakshmanulu nammakudade. Vaallaki antha aagraham yenduku vacchindi. Sneham cheyyadam telika. Snehaanni nilupukovatam chaalaa kastam. Raamudu naaku chesina meluni nenu yennadu maruvanu. Raamudiki sahaayam cheyyakapovatam naa tappe" annaadu.

Sarvadhaa pranayaat kruddho raaghavo na atra samsayaha

Bhraataaram samprahitavaan Lakshmanam lakshmi vardhanam

Appudu Hanumanthudu annaadu "Sugreevaa! Neeku inkaa bodhapadaledu. Neeyandu Raamudiki unnadi prateekaareccha, kopam kaadu. Aayanaki neeyandu unnadi prema tho kudina kopam. Nuvvu nee bhaaryalatho unnaavu. Raajyaanni pondaavu. Vela daatipoyinaa sukhaalu anubhavistunnaavu. Kaani Raamudiki bhaarya ledu, raajyam ledu. Neeku upakaaram chesaadu. Neeku sahaayam chesaadu. Nagaraaniki kudaa raakundaa bayata oka guhalo padukuntunnaadu.

Inthakaalam yeduru chusaadu. Kaani nee nundi sahakaaram labhinchaka povatam valana baadhapaddaadu. Kaabatti aa baadha lo nundi vacche maata nuvvu vinataaniki koncham kastam gaane untundi. Kaani, nuvvu vinataaniki kastamgaa undani kaadu vinavalasindi. Avatalivaadi kastam yentha unte aa maata vacchindo nuvvu gamaninchaali. Nuvvu baagaa taagi unnaavu kaabatti Raamdu ninnu antha maata antaadaa ani vinavaddu. Ippudu Lakshmanudu kopamgaa maatlaadite, anjali ghatinchi vinu tappa, kopam tecchukomaaku" annaadu.

Bayata Lakshmanudu nilabadi undagaa, lopalanundi sthrila aabharanamulu, kankanamulu, vaddaanamula sabdamulu vinapaddaayi. Appudu Lakshmanudu siggupadi lopaliki vellaledu. Kaani lopalanundi vastunna kopaanni aapukoleka okkasaari tana vinti naari yokka thankaara dhwani chesaadu. Pidugu paddattu vacchina aa sabdaaniki lopala bhaaryalatho padukuni unna Sugreevudu okkasaarigaa yegiri gantesi oka aasanam lo kurchunnaadu. Aa samayamlo Sugreevudi ontimeeda unna aabharanaalu atu itu tagilipoyaayi. Oka kothi tana pillani pattukunnattu, Sugreevudu Rumani tana volloo pettukuni aa aasanam lo kurchunnaadu. Paiki nilabadaleka atu itu tulutunna Sugreevudiki ventane Vaali cheppina maata gurtuku vacchi Taarani pilichaadu.

Appudu Sugreevudu Taaratho, "Taaraa! Ippudu Lakshmanudi tho maatlaadagaligina daanivi nuvvu okkadaanive. Yelaagolaa nuvve bayatiki velli Lakshmanuditho maatlaadu. Lakshmanudu yeppudu dharmam tappadu. Nuvvu ippudu yelaa unnaavo alaage bayatiki vellu (Aa samayamlo Tara kuda madhyam sevinchi tuluthu undi. Aame ontimeeda gudda kudaa sariggaa ledu. Aabharanaalu sariggaa levu). Ninnu alaa chudagaane antha kopam tho unna Lakshmanudu kudaa tala dinchukuntaadu. Yendukante sthrilatho amaryaadagaa maatlaadatam kaani, sthrini gattigaa maatlaadatam kaani, sthri joliki vellatam kaani, Ikshwaaku vamseeyulu cheyyaru. Nuvvu nee maatalatho Lakshmanudini prasannudini cheyyi. Appudu nenu mellagaa bayatiki vastaanu" annaadu.

Sugreevudi cheta anubhavinchina sukham valla, taagina madhya valla Taara kanugudlu yerragaa ayyi tirugupadutunnaayi. Oka chota sthiramgaa nilabadaleka atu itu telipotundi. Aame pettukunna vadraanam kindaki jaaripoyindi. Paiki kanapadakudani haaraalu paiki kanapadutu, jaaripoyi unnaayi. Onti meeda batta kudaa jaaripoyindi. Lakshmanudi kopam tagginchataaniki alaa unna Taara bayatiki vacchi, Lakshmanudiki kanapadindi.

Sa taam sameekshya yeva hari eesa patneem tasthou udaaseenatayaa mahaatmaa


Avaangmukho abhoot manujendra putraha sthri sannikarshaat vinivrutta kopam

Yeppudaite tana daggariki aa Sugreevudi bhaarya atuvanti swaroopam tho vacchindo, 14 samvatsaramula nundi bhaaryaki dooramgaa unna Lakshmanudu, yavvanamlo unna Lakshmanudu, kopamtho unna Lakshmanudu ye bhaavamu lenivaadigaa nilabaddaadu. Appativaraku kopam tho busalu kodtunna Lakshmanudu aameni chudagaane bhoomi vanka chustu, aametho maatlaadavalasi vastundemo ani ventane kopaanni vidichipettesaadu.